Nowa Europa Wschodnia online 2/2023 / Jarosław Kociszewski

Ludzie, któ­rzy swoje prze­żyli, zwy­kli ma­wiać, że daw­niej było le­piej. Można od­po­wie­dzieć, że wcale le­piej nie było, bo było po pro­stu ina­czej, a do tego do­cho­dzi tę­sk­nota za wła­sną mło­do­ścią. Trudno jed­nak oprzeć się wra­że­niu, że obec­nie kwe­stio­nu­jemy już nie tylko zna­cze­nie słowa „le­piej”, ale na­wet per­spek­tywa owego „daw­niej” nie jest już taka sama. Czter­dzie­ści lat temu nie było w do­mach kom­pu­te­rów, a zimna wojna wcho­dziła w fazę roz­strzy­ga­jącą. Od tego czasu upa­dło im­pe­rium ra­dziec­kie i za­częło od­ra­dzać się ro­syj­skie. Za­ma­chy na World Trade Cen­ter i Pen­ta­gon 11 wrze­śnia 2001 roku oraz bę­dąca ich efek­tem glo­balna wojna z ter­ro­rem, spra­wia­jące wra­że­nie za­mierz­chłej już prze­szło­ści, to hi­sto­ria rap­tem sprzed dwóch de­kad.

A ostat­nio? Pan­de­mia mi­gnęła nam przed oczami, za­bie­ra­jąc mi­liony lu­dzi. Wojna wró­ciła do Eu­ropy i z nie­by­wałą siłą ude­rzyła w Izrael. De­mo­kra­cja, prawa czło­wieka i wol­ność słowa prze­ży­wają wstrząsy za­fun­do­wane w du­żej mie­rze przez nie­sły­chany roz­wój tech­no­lo­giczny. Per­spek­tywa pię­ciu lat brzmi już jak coś, co było „daw­niej”.

Pa­trząc na przy­spie­sze­nie ota­cza­ją­cej nas rze­czy­wi­sto­ści, od­da­jemy w Pań­stwa ręce drugi nu­mer ma­ga­zynu „Nowa Eu­ropa Wschod­nia on­line” za­ty­tu­ło­wany Zmiana. Nie oce­niamy, czy było le­piej, czy nie, ale po­ka­zu­jemy, że jest ina­czej niż by­wało, cza­sem na­wet zu­peł­nie nie­dawno. Nie jest to oczy­wi­ście wy­czer­pu­jąca, en­cy­klo­pe­dyczna li­sta zmian za­cho­dzą­cych wo­kół nas, a ra­czej za­gad­nie­nia, ob­szary i te­maty, które prze­obra­żają świat wo­kół nas.

Stąd dużo uwagi po­świę­camy zja­wi­skom za­cho­dzą­cym na wschód od nas, które nie­kiedy płyn­nie prze­cho­dzą przez gra­nicę. Pau­lina Sie­gień pa­trzy na Bia­ło­ruś ucie­ka­jącą z wą­skich gra­nic wy­ty­czo­nych przez ty­rana. Agnieszka Bryc za­sta­na­wia się nad wy­spą, którą staje się Ro­sja opę­tana im­pe­rialną rzą­dzą pa­no­wa­nia na świa­tem. Ele­men­tem tej zmiany jest to­cząca się na Za­cho­dzie dys­ku­sja o miej­scu i zna­cze­niu kul­tury ro­syj­skiej, bo wal­czymy z Pu­ti­nem, a może też Pusz­ki­nem, jak za­sta­na­wia się Lu­dwika Wło­dek.

Rów­no­cze­śnie na­stę­puje głę­bo­kie, choć też nie­jed­no­znaczne prze­obra­że­nie Ukra­iny. Nasi wschodni są­sie­dzi zo­stali zmu­szeni udzie­lić od­po­wie­dzi na py­ta­nia, kim są i kim chcą być, je­żeli nie za­mie­rzają zo­stać gor­szym sor­tem pod­le­głych Krem­lowi Ro­sjan. Alina Ma­kar­czuk za­sta­na­wia się nad ukra­iń­ską wojną o toż­sa­mość, a Mag­da­lena Ri­ga­monti roz­ma­wia z sze­fem ukra­iń­skiego Press Clubu o tym, jak mó­wić o za­cho­dzą­cych zmia­nach na­wet w cza­sie trwa­ją­cej wojny.

Nie wszyst­kie prze­miany za­cho­dzą szybko i gwał­tow­nie, choć cza­sem to­wa­rzy­szą im pa­rok­sy­zmy prze­mocy. Przy­kła­dem ta­kiego pro­cesu jest trwa­jące od de­kad prze­su­wa­nie się sym­pa­tii Izra­el­czy­ków w kie­runku pra­wicy, na co uwagę zwró­ciły naj­pierw ogromne, trwa­jące mie­sią­cami pro­te­sty, a te­raz wojna, która praw­do­po­dob­nie prze­obrazi nie tylko pań­stwo ży­dow­skie, ale cały Bli­ski Wschód.

Na szczę­ście nie wszyst­kie zmiany za­cho­dzące wo­kół nas wiążą się z roz­le­wem krwi i wy­bu­rze­niem za­sta­łego po­rządku. Cza­sem są to zmiany ewo­lu­cyjne i po­ko­jowe, jak prze­obra­że­nia w Cze­chach opi­sane przez Adama Mi­kla­sza, czy re­wo­lu­cja oby­cza­jowa do­świad­czana przez kraje bał­tyc­kie ob­ser­wo­wana przez To­ma­sza Otoc­kiego. Blanka Dżu­gaj po­maga spoj­rzeć jesz­cze da­lej na wschód, gdzie In­die ode­brały Chi­nom ty­tuł naj­lud­niej­szego pań­stwa na świe­cie, co ro­dzi wy­zwa­nia i szanse, do­sko­nale ilu­stru­jąc nie­jed­no­znaczne zna­cze­nie ty­tu­ło­wej zmiany.

Zmiana ozna­cza­jąca odej­ście od prze­szło­ści za­sta­nej to przede wszyst­kim spoj­rze­nie w przy­szłość na­le­żącą do lu­dzi mło­dych. Jak ich przy­go­to­wać do przy­spie­sza­ją­cego wy­ścigu z te­raź­niej­szo­ścią? Ka­ro­lina Sło­wik prze­ko­nuje, że ko­lejne kry­zysy, mi­gra­cje czy zmiany kli­ma­tyczne wy­ma­gają kry­tycz­nego my­śle­nia, wie­dzy, umie­jęt­no­ści we­ry­fi­ko­wa­nia fak­tów, czyli tego, co po­winna dać do­bra, no­wo­cze­sna edu­ka­cja. Bez niej po­zo­sta­nie nam je­dy­nie być świad­kami za­cho­dzą­cych zmian wy­rze­ka­ją­cymi na dzi­siej­szą mło­dzież, która nie ra­dzi so­bie z za­sta­nym ba­ła­ga­nem.

Za­pra­sza­jąc do lek­tury dru­giego nu­meru ma­ga­zynu „Nowa Eu­ropa Wschod­nia on­line” za­chę­cam do się­gnię­cia po nu­mer pierw­szy, po­świę­cony przy­wódz­twu. Oba te­maty są ze sobą bli­sko po­wią­zane, co z ko­lei ro­dzi ko­lejne py­ta­nia i te­maty do dys­ku­sji, z któ­rymi bę­dziemy się mie­rzyć w przy­szło­ści.

Ja­ro­sław Ko­ci­szew­ski

re­dak­tor na­czelny