Prawo gospodarcze. Aspekty publicznoprawne / Hanna Gronkiewicz-Waltz, Marek Wierzbowski

Podręcznik prawa publicznego gospodarczego, przygotowany przez autorów związanych z Katedrą Prawa Publicznego Gospodarczego i Bankowego Uniwersytetu Warszawskiego, obejmuje całość zagadnień związanych z jedną z najbardziej reformowanych i rozwijających się w ostatnich latach gałęzi prawa, określanej jako publiczne prawo gospodarcze lub administracyjne prawo gospodarcze.

W opracowaniu przedstawiono m.in. takie zagadnienia, jak:

• przedsiębiorca, gospodarka komunalna, samorząd gospodarczy i samorząd zawodowy,
• pozycja prawna Narodowego Banku Polskiego,
• prawo antymonopolowe i prawo pomocy publicznej,
• regulacja publicznoprawna rynku finansowego.

Autorzy uwzględnili najnowsze regulacje dotyczące omawianej problematyki, w tym tzw. konstytucję biznesu, rozwiązania wprowadzone ustawą o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19; czy zmiany w zakresie organów centralnych wprowadzone ustawą o zmianie ustawy o działach administracji rządowej oraz niektórych innych ustaw. Zaprezentowano również najnowsze orzecznictwo i literaturę prawniczą.

Adresaci:
Publikacja jest przeznaczona dla studentów prawa i administracji. Może być również przydatna w pracy adwokatów i radców prawnych specjalizujących się w prawie gospodarczym oraz pracowników administracji rządowej i samorządowej.

Wykaz skrótów | str. 13

Wstęp | str. 17

Rozdział I
Prawo administracyjne gospodarcze | str. 19
1. Gospodarka, rynek, system gospodarczy | str. 19
2. Istota prawa administracyjnego gospodarczego | str. 22

Rozdział II
Doktrynalne podstawy ingerencji państwa w gospodarkę | str. 28
1. Uwagi wstępne | str. 28
2. Merkantylistyczny porządek gospodarczy państwa absolutystycznego | str. 29
3. Liberalna autonomia gospodarcza | str. 31
4. Interwencjonistyczny porządek gospodarczy | str. 33
5. Etatystyczna gospodarka planowa | str. 35

Rozdział III
Konstytucyjne podstawy ustroju gospodarczego | str. 39
1. Pojęcie ustroju społeczno-gospodarczego | str. 39
2. Społeczna gospodarka rynkowa | str. 44
3. Gospodarstwo rodzinne | str. 56
4. Zasada zrównoważonego rozwoju | str. 63
5. Konstytucyjne wolności i prawa ekonomiczne | str. 70
5.1. Uwagi ogólne | str. 70
5.2. Konstytucyjne gwarancje wolności gospodarczej, ochrony własności oraz wolności wyboru i wykonywania zawodu | str. 71
5.2.1. Wolność gospodarcza | str. 71
5.2.2. Wolność wyboru i wykonywania zawodu | str. 80
5.2.3. Gwarancja własności | str. 84
5.3. Proporcjonalność i równość jako przesłanki dopuszczalności ingerencji państwa w wolność i prawa obywateli w sferze gospodarczej | str. 91
5.3.1. Zasada proporcjonalności | str. 92
5.3.2. Zasada równości | str. 97

Rozdział IV
Organizacja administracji właściwej w sprawach gospodarki | str. 103
1. Uwagi ogólne | str. 103
2. Administracja bezpośrednia w sprawach gospodarczych | str. 104
3. Administracja pośrednia w sprawach gospodarczych | str. 117

Rozdział V
Pozycja prawna Narodowego Banku Polskiego | str. 126
1. Funkcje banku centralnego | str. 126
2. Autonomia banku centralnego | str. 127
3. Instrumenty oddziaływania na banki | str. 129
4. Formy prawne działania | str. 131
5. Współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym | str. 131

Rozdział VI
Gospodarka komunalna | str. 133
1. Mienie jednostek samorządu terytorialnego | str. 133
2. Istota gospodarki komunalnej | str. 140
3. Zadania o charakterze użyteczności publicznej | str. 146
4. Gospodarka komunalna wykonywana poza sferą użyteczności publicznej | str. 152
5. Sposób i prawne formy wykonywania gospodarki komunalnej | str. 156
5.1. Uwagi ogólne | str. 156
5.2. Jednostki organizacyjne działające na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych | str. 158
5.3. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego | str. 161
5.4. Powierzanie wykonywania zadań z zakresu gospodarki komunalnej na podstawie umowy | str. 163

Rozdział VII
Samorząd gospodarczy i samorząd zawodowy | str. 167
1. Samorząd gospodarczy | str. 167
1.1. Pojęcie samorządu gospodarczego | str. 167
1.2. Zadania samorządu gospodarczego | str. 169
1.3. Podstawowe instytucje samorządu gospodarczego | str. 170
1.3.1. Uwagi ogólne | str. 170
1.3.2. Samorząd gospodarczy rzemiosła | str. 172
1.3.3. Samorząd zawodowy niektórych przedsiębiorców | str. 175
1.3.4. Izby gospodarcze działające na podstawie ustawy o izbach gospodarczych | str. 176
1.3.5. Izby gospodarcze działające na podstawie przepisów szczególnych | str. 178
1.3.6. Samorząd rolniczy | str. 179
2. Samorząd zawodowy | str. 181
2.1. Prawna konstrukcja samorządu zawodowego | str. 181
2.2. Pojęcie zawodu zaufania publicznego | str. 181
2.3. Charakter prawny samorządu zawodowego | str. 184
2.4. Zakres władztwa publicznoprawnego samorządu zawodowego | str. 186

Rozdział VIII
Funkcje administracji gospodarczej | str. 190
1. Pojęcie funkcji administracji gospodarczej a funkcje państwa i prawa | str. 190
2. Klasyfikacja funkcji administracji gospodarczej | str. 196
2.1. Uwagi ogólne | str. 196
2.2. Funkcja regulacyjna | str. 200
2.3. Funkcja reglamentacyjna | str. 204
2.3.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 204
2.3.2. Działalność reglamentowana | str. 207
2.3.3. Działalność koncesjonowana | str. 213
2.3.4. Działalność wymagająca zezwolenia (licencji) | str. 224
2.4. Funkcja nadzoru gospodarczego | str. 227
2.5. Funkcja stymulacyjna | str. 232

Rozdział IX
Przedsiębiorca | str. 237
1. Pojęcie przedsiębiorcy w prawie publicznym | str. 237
2. Definicja przedsiębiorcy oraz działalności gospodarczej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej | str. 248
2.1. Przedsiębiorca | str. 248
2.1.1. Uwagi ogólne | str. 248
2.1.2. Osoby fizyczne | str. 250
2.1.3. Osoby prawne | str. 253
2.1.4. Jednostki organizacyjne wyposażone w zdolność prawną | str. 258
2.2. Działalność gospodarcza | str. 263
2.2.1. Uwagi ogólne | str. 263
2.2.2. Działanie we własnym imieniu | str. 268
2.2.3. Cel działalności gospodarczej | str. 270
2.2.4. Przedmiot działalności gospodarczej | str. 274
2.2.5. Działalność zawodowa | str. 279
2.2.6. Sposób wykonywania działalności gospodarczej | str. 281
2.3. Klasyfikacja przedsiębiorców | str. 284
2.3.1. Uwagi ogólne | str. 284
2.3.2. Przedsiębiorcy zagraniczni | str. 286
2.3.2.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 286
2.3.2.2. Swoboda przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług | str. 287
2.3.2.3. Osoby zagraniczne i przedsiębiorcy zagraniczni | str. 291
2.3.2.4. Oddział przedsiębiorcy zagranicznego i przedstawicielstwo | str. 299
2.3.3. Mikroprzedsiębiorcy, mali i średni przedsiębiorcy | str. 305
3. Podstawowe prawa przedsiębiorcy | str. 308
3.1. Gwarancje wolności działalności gospodarczej | str. 308
3.2. Uprawnienia przedsiębiorcy | str. 315
3.3. Kontrola przedsiębiorcy | str. 323
4. Podstawowe obowiązki przedsiębiorcy | str. 336
4.1. Uwagi ogólne | str. 336
4.2. Obowiązki związane z podjęciem działalności gospodarczej | str. 337
4.3. Obowiązki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej | str. 346

Rozdział X
Prywatyzacja zadań publicznych w sferze gospodarki oraz gospodarowanie mieniem państwowym | str. 348
1. Pojęcie prywatyzacji i jej systematyka | str. 348
2. Prywatyzacja gospodarki w Polsce | str. 353
3. Gospodarowanie mieniem państwowym i jego prywatyzacja | str. 355

Rozdział XI
Publicznoprawne aspekty ochrony konkurencji (prawo antymonopolowe i prawo pomocy publicznej) | str. 361
1. Uwagi ogólne | str. 361
2. Prawo antymonopolowe | str. 362
2.1. Zagadnienia ogólne | str. 362
2.2. Praktyki ograniczające konkurencję | str. 368
2.3. Ochrona konkurencji w drodze przeciwdziałania nadmiernej koncentracji | str. 379
2.4. Postępowanie w sprawach antymonopolowych | str. 382
3. Prawo pomocy publicznej | str. 399
3.1. Istota oraz podstawy prawne regulacji pomocy publicznej w gospodarce | str. 399
3.2. Pojęcie pomocy publicznej i jej formy | str. 401
3.2.1. Uwagi ogólne | str. 401
3.2.2. Pomoc ze źródeł publicznych | str. 402
3.2.3. Selektywność korzyści gospodarczych | str. 402
3.2.4. Przysporzenie przedsiębiorcy korzyści gospodarczych | str. 403
3.2.5. Adresaci pomocy publicznej | str. 403
3.2.6. Sposoby i formy udzielania pomocy publicznej | str. 404
3.3. Dopuszczalność udzielania pomocy publicznej | str. 406
3.3.1. Zakłócenie konkurencji i jednoczesny wpływ na handel wewnątrzwspólnotowy | str. 406
3.3.2. Wyłączenia z mocy prawa (wyłączenia automatyczne) | str. 407
3.3.3. Wyłączenia fakultatywne (pomoc potencjalnie dopuszczalna) | str. 408
3.3.4. Nadzór i monitorowanie pomocy publicznej | str. 416
3.3.5. Postępowanie krajowe w sprawach pomocy publicznej | str. 419

Rozdział XII
Publicznoprawne problemy ochrony konsumentów | str. 422
1. Uwagi ogólne | str. 422
2. Podstawy konstytucyjne ochrony konsumentów | str. 424
3. Pojęcie konsumenta i jego ochrona | str. 426
4. Organy właściwe w sprawach ochrony konsumentów | str. 431
5. Ochrona zbiorowych interesów konsumentów | str. 434
5.1. Uwagi wstępne | str. 434
5.2. Postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów | str. 436
5.2.1. Naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji | str. 438
5.2.2. Nieuczciwe praktyki rynkowe oraz czyny nieuczciwej konkurencji | str. 439
5.2.3. Sprzedaż produktów finansowych niedopasowanych do potrzeb konsumenta | str. 442
5.3. Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone | str. 442
5.4. Decyzje w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone | str. 447
6. Bezpieczeństwo produktów | str. 449
7. Miejsce prawa ochrony konsumentów w systemie prawa | str. 459

Rozdział XIII
Regulacja publicznoprawna rynku finansowego | str. 462
1. Zakres regulacji prawnej | str. 462
1.1. Stabilność finansowa | str. 462
1.2. Zakres regulacji rynku bankowego | str. 463
1.3. Zakres regulacji rynku ubezpieczeniowego | str. 465
1.4. Zakres regulacji rynku kapitałowego | str. 468
1.5. Zakres regulacji rynku usług płatniczych | str. 472
2. Podmioty działające na rynku finansowym | str. 476
2.1. Pojęcie banku | str. 476
2.2. Pojęcie zakładu ubezpieczeń | str. 477
2.2.1. Działalność ubezpieczeniowa | str. 477
2.2.2. Zakład ubezpieczeń | str. 478
2.2.3. Zakład ubezpieczeń w formie spółki akcyjnej | str. 479
2.2.4. Zakład ubezpieczeń w formie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych | str. 480
2.2.5. Wykonywanie działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez zagraniczne zakłady ubezpieczeń | str. 480
2.3. Podmioty działające na rynku kapitałowym | str. 482
2.3.1. Uwagi ogólne | str. 482
2.3.2. Giełda Papierów Wartościowych | str. 482
2.3.3. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych | str. 483
2.3.4. Domy maklerskie | str. 483
2.3.5. Fundusze inwestycyjne, alternatywne spółki inwestycyjne i fundusze emerytalne | str. 484
2.3.5.1. Uwagi wprowadzające | str. 484
2.3.5.2. Fundusze inwestycyjne | str. 485
2.3.5.3. Alternatywne spółki inwestycyjne | str. 486
2.3.5.4. Fundusze emerytalne | str. 487
2.3.6. Inne podmioty działające na rynku kapitałowym | str. 488
2.3.7. Podmioty działające na rynku usług płatniczych | str. 488
2.3.7.1. Pojęcie instytucji płatniczej | str. 490
3. Tworzenie podmiotów działających na rynku finansowym | str. 490
3.1. Postępowanie przy tworzeniu banków | str. 490
3.2. Postępowanie przy tworzeniu zakładu ubezpieczeń | str. 491
3.3. Postępowanie przy tworzeniu domów maklerskich, funduszy inwestycyjnych i funduszy emerytalnych | str. 492
3.4. Postępowanie przy tworzeniu krajowej instytucji płatniczej | str. 493
4. Gospodarka finansowa banków i zakładów ubezpieczeń | str. 495
4.1. Gospodarka finansowa banków | str. 495
4.1.1. Zakres regulacji | str. 495
4.1.2. Fundusze własne | str. 495
4.1.3. Płynność finansowa | str. 495
4.1.4. Adekwatność kapitałowa | str. 496
4.1.5. Limit koncentracji zaangażowań | str. 496
4.1.6. Postępowanie naprawcze. Likwidacja i upadłość banków | str. 496
4.2. Gospodarka finansowa zakładów ubezpieczeń | str. 497
4.3. Gospodarka finansowa instytucji płatniczej | str. 499
4.3.1. Wymogi kapitałowe oraz dotyczące funduszy własnych | str. 499
4.3.2. Ochrona środków klientów | str. 500
5. Nadzór nad rynkami finansowymi | str. 501
5.1. Modele organizacyjne nadzoru nad rynkami finansowymi | str. 501
5.2. Komisja Nadzoru Finansowego | str. 504
5.3. Zakres przedmiotowy i podmiotowy nadzoru bankowego | str. 514
5.4. Zakres przedmiotowy i podmiotowy nadzoru ubezpieczeniowego | str. 515
5.5. Zakres przedmiotowy i podmiotowy nadzoru nad rynkiem kapitałowym | str. 516
5.6. Zakres przedmiotowy i podmiotowy nadzoru płatniczego | str. 518
5.6.1. Uwagi ogólne | str. 518
5.6.2. Nadzór nad przepływami znacznych pakietów akcji zakładów ubezpieczeń | str. 519
5.6.3. Nadzór nad przepływami znacznych pakietów akcji na rynku kapitałowym | str. 520
5.7. Nadzór nad przepływami znacznych pakietów akcji podmiotów działających na rynku finansowym | str. 521
5.7.1. Nadzór nad przepływami znacznych pakietów akcji banków | str. 521
5.7.2. Nadzór nad przepływami znacznych pakietów akcji zakładów ubezpieczeniowych | str. 522
5.7.3. Nadzór nad przepływami znacznych pakietów akcji na rynku kapitałowym | str. 524
5.7.4. Nadzór nad przepływami znacznych pakietów akcji na rynku dostawców usług płatniczych | str. 524
5.8. Nadzór makroostrożnościowy | str. 525
6. Systemy gwarancyjne na rynku finansowym | str. 526
6.1. Bankowy Fundusz Gwarancyjny | str. 526
6.2. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny | str. 534
6.3. System rekompensat administrowany przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych | str. 536
7. Inne środki ingerencji państwa na rynku finansowym w celu ochrony interesu publicznego | str. 537
7.1. Wyłączenia tajemnicy bankowej | str. 537
7.2. Regulacja dystrybucji ubezpieczeń | str. 539
7.3. System ubezpieczeń obowiązkowych | str. 541
7.4. Podstawowe zasady oferty publicznej papierów wartościowych | str. 544
7.5. Obowiązki informacyjne | str. 545

Bibliografia | str. 547

Skorowidz | str. 557

Autorzy | str. 567