Nieufność w odniesieniu do emocji wynika w dużej mierze z
założenia, że rozum i emocje pozostają względem siebie w
opozycji. Emocje są bowiem często postrzegane jako afekty lub
ślepe namiętności prowadzące do błędnych decyzji bądź
przesadzonych reakcji. Przypisuje się im takie cechy, jak:
irracjonalność, subiektywność, niestabilność, chaotyczność,
stronniczość. Rozum zaś kojarzony jest z takimi cechami, jak:
racjonalność, obiektywność, stabilność, porządek, bezstronność. Z
tych założeń wynika często lekceważenie emocji lub eliminowanie
ich w kontekście prawa.
Prawo nie działa w próżni, ale odnosi się do wartości, tożsamości
oraz więzi, a we wszystkich tych aspektach istotną rolę odgrywają
uczucia. Dowartościowanie emocji w porządku prawnym wymaga przede
wszystkim ich zrozumienia.
W publikacji autorka analizuje filozoficzne źródła sporu o naturę
emocji i relację między rozumem a emocjami. Następnie odnosi te
rozważania do konkretnego kontekstu społecznego – regulacji
stosunków międzyludzkich za pomocą instrumentów prawnych.
Książka jest zaproszeniem do dalszych rozważań nad rolą emocji w
prawie, a także próbą całościowej syntezy rozważań nad
rozumieniem emocji w filozofii i filozofii prawa. Zaprezentowane
w niej zagadnienia stanowią także przyczynek do dalszych rozważań
filozoficznych nad rolą uczuć w kontekście moralnym i prawnym.
Wykaz skrótów
...............................................................................................................11
Wprowadzenie
................................................................................................................13
Rozdział I
Konceptualizacja emocji w wybranych tradycjach filozoficznych
......................21
1. Emocje: historia pojęcia i kluczowe zmiany światopoglądowe
........................................ 21
2. Emocje, rozum, moralność
....................................................................
30
2.1. Starożytność: Platon, Arystoteles, stoicy
...................................... 31
2.2. Średniowiecze: św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu
............... 40
2.3. Nowożytność: Pascal, Kartezjusz, Spinoza, Hobbes
.................. 51
2.4. Teoria uczuć moralnych: Shaftesbury, Hutcheson, Hume i Smith
.................................. 63
2.5. Racjonalizm Kanta
...........................................................................
71
2.6. Romantyzm i pozytywizm
.............................................................
78
2.7. Fenomenologia uczuć: Stein, Scheler, Sartre
............................... 83
2.8. Podsumowanie
.................................................................................
97
Rozdział II
Teorie emocji
.................................................................................................................101
1. Spór o naturę emocji
.............................................................................
101
1.1. Emocje jako odczucia (doznania cielesne)
................................. 103
1.2. Emocje jako sądy
poznawcze.......................................................
107
1.3. Emocje jako motywacja
.................................................................
115
1.4. Teorie mieszane
..............................................................................
119
2. Spór o pochodzenie emocji – natura czy kultura?
........................... 125
2.1. Emocje jako adaptacje ewolucyjne
............................................. 129
2.2. Emocje jako konstrukty
................................................................
135
A. Konstruktywizm psychologiczny
.......................................... 136
B. Konstruktywizm społeczny
.................................................... 139
2.3. Natura, kultura i przestrzeń wolności – duchowość oraz
refleksyjność ........................... 154
Rozdział III
Ciało – umysł – świadomość: emocje jako nośniki znaczeń
...............................161
1. Manifestacja emocji
...............................................................................
165
1.1. Niewerbalna ekspresja emocji: ucieleśnienie
............................ 166
1.2. Artykulacja emocji: emocje a język
............................................. 176
2. Poznanie: znaczenia i
wartości............................................................
184
2.1. Intencjonalność emocji
..................................................................
184
2.2. Inteligencja emocji
.........................................................................
193
3. Motywacja: zaangażowanie
................................................................
206
3.1. Pragnienia, uczucia i wola
............................................................
208
3.2. Charakter: rola uczuć w wychowaniu i doskonaleniu siebie
...................................... 214
Rozdział IV
Ujęcie emocji w wybranych nurtach filozoficznoprawnych
...............................219
1. Prawo naturalne
....................................................................................
219
1.1. Klasyczne prawo naturalne
..........................................................
219
1.2. Nowożytne prawo naturalne
....................................................... 226
1.3. Podsumowanie
...............................................................................
230
2. Pozytywizm prawniczy
........................................................................
231
2.1. Ojcowie pozytywizmu prawniczego: Jeremy Bentham i John
Austin .............................. 233
2.2. Jurysprudencja normatywna Hansa Kelsena
........................... 237
2.3. Wyrafinowany pozytywizm prawniczy Herberta Harta ........
242
2.4. Podsumowanie
...............................................................................
244
3. Realizm prawny
....................................................................................
245
3.1. Realizm prawny amerykański
..................................................... 246
3.2. Skandynawski realizm prawny
................................................... 254
3.3. Psychologiczna teoria prawa Leona Petrażyckiego
.................. 258
3.4. Podsumowanie
...............................................................................
269
4. Współczesne nurty
................................................................................
270
4.1. Hermeneutyka prawnicza
............................................................
270
4.2. Jurysprudencja krytyczna
............................................................
273
4.3. Prawo i ekonomia (behawioralna)
.............................................. 276
4.4. Prawo i nauki kognitywne
...........................................................
285
4.5. Prawo i emocje
...............................................................................
289
5. Wnioski
...................................................................................................
295
Rozdział V
Rozumienie emocji a wykładnia prawa: wybrane przykłady
............................299
1. Emocje a świadomość, wola i charakter (wymiar praktyczny)
..... 304
1.1. Działanie: odpowiedzialność, kara, ważność oświadczeń woli
................................ 305
1.2. Emocje jako element motywacji zasługującej na szczególne
potępienie .................... 321
1.3. Emocje jako prognoza na przyszłość: okazanie skruchy i
przyznanie się do winy .............. 327
1.4. Podmiot prawny a podmiot moralny: wychowawcza funkcja prawa?
....................... 339
2. Emocje: cele, wartości, tożsamość (wymiar eudajmonistyczny)
..... 343
2.1. Emocje jako ważny składnik dóbr
osobistych........................... 343
2.2. Emocje jako aspekt chronionych wolności: ochrona uczuć
religijnych ....................... 357
3. Wnioski
...................................................................................................
368
Uwagi końcowe
............................................................................................................371
Bibliografia
....................................................................................................................379